نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

3 دانشیار، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. (نویسنده مسئول)

4 استادیار، گروه نمایش، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بررسی معیارهای کیفی خانه به عنوان مکانی که در شکل ­گیری شخصیت انسان­ها تأثیرگذار است، از رهگذر نشانه-معناشناسی میسر است. نشانه- معناشناسی (سیال) که از تعامل با مباحث پدیدارشناسی و رجعت به اصل حسی- ادراکی نشانه حاصل می‌شود، بستر مناسبی برای بررسی چگونگی کارکرد، تولید و دریافت معنا فراهم می‌کند. در این پژوهش که از نوع کیفی و کاربردی است، اندیشۀ معناسازی برای «خانه» در آثار سینمایی داریوش مهرجویی بر مبنای دیدگاه‌های کریستین نوربرگ- شولتز در حوزۀ مکان، تفسیر و تحلیل شده است. دو اثر اجاره‌نشین‌ها و مهمان مامان در ژانر کمدی- درام به صورت هدفمند برای بررسی انواع خانه در ایران به عنوان مطالعۀ موردی انتخاب شده­اند. نمایش و انعکاس مفهوم خانه و پیوند وجودی آن با انسان به عنوان اصلی­ترین راهبرد برای تعریف افراد در آثار مهرجویی تأکیدی بر ارتباط دوسویه و معنادار میان خانه و زندگی انسان­هاست؛ چراکه انسان در هر مکانی که زندگی کند، حتی برای مدت کوتاه، فعالیت‌های خود را حول محوریت ویژگی‌های آن شکل می‌دهد. به گونه‌ای که آن را مرکزی می‌داند که به دلیل تمایز آن با فضای بیرون، در قلمرو آن احساس آرامش می‌کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در فیلم­های مذکور، خانه، مرکزی است که با شخصیت مکانی خود- که با مفاهیمی چون «حس مالکیت»، «روابط انسانی» و «سنت» مرتبط است- ارزش‌ها و سبک زندگی افراد را تعریف می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Visualization of Place in Dariush Mehrjui’s Cinema Case Study of "Home" in Ejareh-Nesheenha and Mehman-e Maman

نویسندگان [English]

  • Parna Kazemian 1
  • Mohammad Reza Pakdel Fard 2
  • Hassan Sattari Sarbangholi 3
  • Ferdos Hajian Pashakolaee 4

1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran. parna.kazemian@gmail.com

2 Assistant Professor, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

3 Associate Professor, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran. (Corresponding Author)

4 Department of Drama, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Analysis of the qualitative criteria of ‘home’ as a place that influences the formation of human personality is possible via sign semantics. (Fluid) Sign semantics which is resulted by interaction with phenomenological topics and returning to the sensory-perceptual principle of the sign, provides a suitable platform for examining how the meaning functions, is produced and is received. In this qualitative applied research, the interpretation of meaning creation for ‘home’ in Dariush Mehrjui's cinematic works has been interpreted and analyzed based on the views of Christian Nurberg-Schultz on place. The two works of Ejareh-Nesheenha (The Tenants) and Mehman-e Maman (Mom’s Guests) in the comedy-drama genre have been purposefully selected as the case study targets to study different types of "home" in Iran. Portrayal and reflection of the concept of ‘home’ and its existential connection with the human as the main strategy for defining the characters in Mehrjui's films is an emphasis on the two-way meaningful relationship between home and human life. Because wherever a person lives, even for a short time, he centers his activities around its characteristics, in such a way that he considers it a center that makes him calm within its limits due to its distinction with the outside space. The research results show that in the aforementioned films, home is a center that defines the individuals’ values and lifestyle with its spatial character related to concepts such as ‘sense of ownership’, ‘human relations’ and ‘tradition’.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Visualization of Place
  • Sign Semantics
  • Home
  • Ejareh-Nesheenha
  • Mehman-e Maman
-         آندرو، جیمز دادلی (1365). تئوری­های اساسی فیلم، (مترجم: مسعود مدنی)، تهران: رهروان پویش. 
-         بیات، یاسر؛ و شیخ مهدی، علی (1396). «جستاری بر هستی شناسی مفهوم نمادین خانه در فیلم های داریوش مهرجویی»، دو فصلنامۀ نامۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، شمارۀ 15، 41-53.
-         پرتوی، پروین (1387). پدیدارشناسی مکان، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
-         پرتوی، پروین (1382). «مکان و بی‌مکان، رویکردی پدیدارشناسانه»، هنرهای زیبا، شمارۀ 14، 40-50.
-         پناهی، سیامک (1385). شناخت تأثیر فضاهای معماری بر تجلی معنا در سینمای معناگرا، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
-         پورمند، حسنعلی؛ محمودی‌نژاد، هادی؛ و رنج آزمای آذری، محمد (1389). «مفهوم «مکان و تصویر ذهنی» و مراتب آن در شهرسازی از دیدگاه «کریستین نوربری شولتز» در رویکرد پدیدارشناسی»، مدیریت شهری، شمارۀ 26، 79-92.
-         پیراوی ونک، مرضیه (1398). «پدیدارشناسی، «راه» تفکر و تحقیق»، فصلنامۀ علمی پژوهش‌های فلسفی، شمارۀ 29، 127-144.
-         جهانپور، یاشار (1398). طراحی مجموعۀ توریستی در منطقۀ آزاد انزلی با رویکرد جذب توریسم، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لشت نشا -زیباکنار.
-         حمزه نژاد، مهدی؛ و دشتی، مینا (1395). «بررسی خانه‌های سنتی ایرانی از منظر پدیدارشناسان و سنت‌گرایان معنوی». فصلنامۀ علمی- پژوهشی نقش جهان، سال 6، شماره2.
-         دباغ، امیرمسعود؛ و مختاباد امرئی، سیدمصطفی (1393). چارچوبی نوین برای خوانش مساجد تهران معاصر. نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، دورۀ 4، شمارۀ 2، 22-35.
-         رئیسی، پویا؛ نقاش‌زاده، مسعود؛ و شهبازی، رامتین (1398). « واکاوی فرایند نشانگی ابژه در توسعه درام مجموعه‌های تلویزیونی (موردکاوی: مجموعه‌های خانۀ سبز و تئوری بیگ بنگ(» فصلنامۀ علمی رسانه­های دیداری و شنیداری، سال 14، شمارۀ 1، 31-77. 
-         رئیسی، پویا؛ نقاش‌زاده، مسعود؛ و شهبازی، رامتین (1400). تحلیل نشانه-معناشناختی مکان و فضا در سریال‌های تلویزیونی (مطالعۀ موردی: سریال خانۀ سبز)، فصلنامۀ علمی رسانه‌های دیداری و شنیداری، انتشار آنلاین.
-         ساسانی، فرهاد (1391). نشانه‌شناسی مکان؛ مجموعه‌مقالات نقدهای ادبی- هنری (مجموعه‌مقالات هفتمین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی)، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
-         سجوی، فرزان (1398). نشانه‌شناسی: نظریه و عمل، چاپ سوم، تهران: نشر علم.
-         شعیری، حمیدرضا (1386). «رابطۀ نشانه‌شناسی با پدیدارشناسی با نمونه‌ای تحلیلی از گفتمان ادبی- هنری»، ادب‌پژوهی، شمارۀ سوم، 61-81.
-         شهبا، محمد؛ و طبرسا، محمد (1391)، دلالت معنایی میزانسن در سینمای هنری ایران. هنرهای زیبا-هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 3، شماره 2، 35-45.
-         شیرازی، محمدرضا (1392). «جایگاه پدیدارشناسی در تحلیل معماری و محیط»، فصلنامۀ معماری و شهرسازی آرمانشهر، شمارۀ 11، 91-99.
-         ضیابخش، ندا؛ و مختاباد امرئی، مصطفی (1391). «معنابخشی عبادی نورطبیعی در فضاهای معماری دو فیلم”نور زمستانی”برگمن و “پری” مهرجویی»، نشریۀ هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 3، شمارۀ 42، 59-71. 
-         عابدی، محمدحسین؛ و ناصری، الناز (1396). «مطالعۀ مؤلفه‌های حس مکان در معماری از دیدگاه نوبرگ شولتز»، دومین همایش ملی شهر، زندگی، آرامش.
-         علاقمندان، نیلوفر (1390).بازنمایی معماری ایرانی در خلال سه دهه (50،60 ،70) سینمای ایران: با نگاهی به فیلم‌های علی حاتمی، بهمن فرمان‌آرا و مسعود کیمیایی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
-         علی​پناهلو، ماهرخ؛ و زاویه، سید سعید (1395).«مطالعۀ تطبیقی چگونگی مواجهۀ پری و هامون (در آثار مهرجویی) با امر نمادین لاکانی»، نشریۀ علمی مطالعات تطبیقی هنر. دوره ۶، شمارۀ ۱۲، 96-87. 
-         فتوحی، محمود (1390). نامۀ نقد (مجموعه مقالات نخستین همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران)، چاپ اول، تهران: نشر خانه کتاب.
-         محسنیان راد، مهدی (1391). ارتباط‌شناسی. چاپ یازدهم، تهران: انتشارات سروش.
-         مهرجویی، داریوش (نویسنده)، مهرجویی، داریوش (کارگردان)، (1365)، اجاره‌نشین‌ها، سلطان‌زاده، محمدعلی و یشایایی، هارون (تهیه‌کننده)، ایران.
-         مهرجویی، داریوش؛ محمدی‌فر، وحیده؛ و مرادی کرمانی، هوشنگ (نویسنده)، مهرجویی، داریوش (کارگردان)، (1383). مهمان مامان، مهرجویی، داریوش (تهیه‌کننده)، ایران.  
-         میرزاخانی، معصومه؛ ساروخانی، باقر؛ و خجسته باقرزاده، حسن (1399). «برساخت بدن در تلویزیون (مورد مطالعه: تبلیغات بازرگانی شبکه یک سیمای ملی)»، فصلنامۀ علمی رسانه­های دیداری و شنیداری، دوره 14، شمارۀ 1، 33-64. 
-         نوربرگ- شولتز، کریستین (1392). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی، (مترجم: محمد امیری یاراحمدی)، تهران: نشر آگه، چاپ پنجم.
-         نوری، علی (1392). تبیین مؤلفه‌های خوانایی منظر شهری (نمونۀ موردی: کرمانشاه)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
 
-         Bachelard, Gaston. (1994), The poetics of space; translated from the French by Maria Jolas, with a new foreword by John R. Stilgoe.
-         Goharipour, Hamed. (2019), "Narratives of a lost space: A semiotic analysis of central courtyards in Iranian cinema", Frontiers of Architectural Research 8, 164–174.
-         Heidegger, Martin. (2001), The Origin of the Work of Art in Poetry, Language, Tran. by Albert Hofstadter Harper ollins, New York, pp. 15-86.
-         Pallasmaa, Juhani. (2005), The eyes of the skin, Architecture and the senses; London, Academy Edition: 8-6.