نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه رادیو، دانشکده تولید رادیو و تلویزیون، دانشگاه صداوسیما، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

چکیده

شادی از جمله موضوعاتی است که در عرفان نظری و عملی بدان پرداخته شده و با مفاهیمی همچون فرح، سرور، تبسم، وجد، سماع و بهجت وجوه مختلف آن تعریف شده و در ادبیات تعلیمی به لحاظ هنری مصداق‌های کاربردی آن در قالب طنز قابل مطالعه است. ابتسام به معنای لبخند زدن یا شکرخند از کلام ابن سینا در کتاب اشارات و تنبیهات اخذ شده، که با مطالعۀ مفاهیم فرح، سرور و بهجت در نزد حکما و عرفای اسلامی و نیز مطالعۀ مصداق‌های کاربردی آنها در ادبیات تعلیمی عرفانی از منظر عرفان نظری، حالت بهجت نفس انسانی است، که به سبب ادراک حقیقت برای او حاصل می‌شود و عارف بدان جهت بسّام است که در حال ادراک حقیقت است. از منظر عرفان عملی ابتسام کارکردی اجتماعی دارد و عبارت است از بهجتی که به هنگام یقظه به انسان دست می‌دهد و شادی حاصل از آن، برخاسته از آگاهی به لحظه است و نه غفلت از لحظه. این پژوهش با هدف مفهوم‌پردازی نظری طنز بر مبنای ادبیات عرفانی و با بهره‌گیری از روش اسنادی و کتابخانه‌ای در گردآوری داده‌ها و شیوۀ قیاسی‌-استقرایی در منطق استدلال، به مطالعۀ مفاهیم نظری مرتبط با طنز در ادبیات عرفانی می‌پردازد. بر مبنای نظریۀ ابتسام، طنز رسانه‌ای از رهگذر آگاهی مخاطب، تبسم را موجب می‌شود و چنین خنده ای در درون خود، تعلیم، آموزش و آگاهی را در پی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Theoretical Conceptualization of Ibtisaam in Mystic Literature to Design Media Comedy

نویسنده [English]

  • Mohammad Akhgari

Assistant Professor, Department of Radio, Radio and Television Production Faculty, IRIB University, Tehran, Iran (Corresponding Author).

چکیده [English]

Happiness is among the topics dealt with in theoretical and applied mysticism and has been defined with concepts such as joy, cheerfulness, passion, rejoicing, glee and their various dimensions, and in terms of artistic analysis, its practical examples can be studied in the shape of comedy in the didactic literature. Ibtisaam, meaning ‘smiling’ has been adopted from Avicenna’s Al-Isharaat wa Al-Tanbihaat which studies the concepts of joy, cheerfulness and glee according to Islamic mystics and scholars and their practical examples in mystic didactic literature, in terms of theoretical mysticism, an egoistic glee mood which results for human because of his perceiving the truth and the mystic has this mood because of perceiving of the truth. In practical mysticism, Ibtisaam has a social function and means glee which wins human in the cognizance (awakening) mode and its resultant happiness is due to awareness of the moment and not ignoring it. Aiming at the theoretical conceptualization of comedy on basis of mystic literature and applying library and documentary research in data collection and syllogistic method in its reasoning, the present study deals with studying theoretical concepts related to comedy in the mystic literature. Based on Ibtisaam theory, the media comedy causes happiness through the audience’s awareness and such a laughter leads to didacticism, education and awareness. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystic Literature
  • Ibtisaam Theory
  • Philosophy of Laughter
  • Media Comedy
  • Al-Isharaat wa Al-Tanbihaat
ابراهیمی نادر(1377). صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها، تهران، حوزه هنری
ابن‌سینا حسین(1363). طبیعیات شفا، انتشارات مرعشی نجفی، قم
استوار نامقی سید محمد و اسماعیل عبدی مکوند(1392). « طنز تعلیمی بایزید و فضای کارناوال»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شماره 15: 154-137
باختین میخائیل(1394).  تخیل مکالمه‌ای، جستارهایی دربارۀ رمان، ترجمۀ رؤیا پور آذر، تهران، نشر نی
باقری خلیلی علی اکبر و عصمت عامری(1389). «شادی در غزلیات شمس تبریزی با تکیه بر عوامل عرفانی»، دوفصلنامۀ علمی – پژوهشی ادبیات عرفانی، سال اول، شماره 2: 23-1
پورجوادی، نصرالله(1366). «تحلیلی از مفاهیم عقل و جنون در عقلای مجانین، فصلنامه معارف، دورۀ چهارم، شماره 2:  7-38
حسن‌زاده آملی حسن(1389). دروس شرح اشارات و تنبیهات، نمط هشتم البهجه و السعاده، قم، آیت اشراق
خرمشاهی بهاء الدین(1373). حافظ، تهران، طرح نو
زرین کوب عبدالحسین(1382). فن شعر ارسطو، تهران، امیرکبیر
زرین‌کوب عبدالحسین(1374). بحر در کوزه، تهران، انتشارات علمی
شفیعی کدکنی محمدرضا(1386). مصیبت نامه عطار نیشابوری، انتشارات سخن، تهران
شمیسا سیروس(1383). انواع ادبی، تهران، فردوس
شیخ الاسلامی علی(1382). راه و رسم منزل‌ها، آیه، تهران
صادقی فسایی سهیلا و ایمان عرفان منش(1394). «مبانی روش شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، شماره 29: 91 – 61
عمید موسی(1383). تصحیح و شرح رسالۀ نفس ابن‌سینا، دانشگاه بوعلی سینا همدان و انجمن مفاخر، همدان
غلامی مجاهد(1397). « نظریۀ شادی مولانا در فیه ما فیه»، نشریۀ علمی – پژوهشی پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا)، سال 12، شماره 36: 108 – 89
فروزانفر بدیع الزمان(1375) غزلیات شمس تبریزی، دفتر نشر داد، تهران
مطهری مرتضی (1377). آشنایی با علوم اسلام – عرفان اسلامی، صدرا، تهران
مک کوائیل دنیس(1380). مخاطب‌شناسی، ترجمۀ مهدی منتظر قائم، مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ها، تهران
ملکشاهی حسن(1375). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا، سروش، تهران
موریل، جان(1392). فلسفۀ طنز، بررسی طنز از منظر دانش، هنر و اخلاق، ترجمۀ محمود فرجامی و دانیال جعفری، تهران، نشر نی
میرباقری فرد سید علی اصغر و طاهره خوشحال دستجردی و زینب رضا پور(1393). «تبیین رویکرد عرفای مسلمان نسبت به فرح و شادمانی با توجه به آیات و روایات»، دو فصلنامۀ علمی پژوهشی انسان پژوهی دینی، سال 11، شماره 31: 124-97
وفایی عباسعلی و سپیده موسوی(1395). «نگاهی به فلسفۀ طنز و کاربرد آن در عرفان»، فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال 12، شمارۀ 48: 29-13.
یلمه‌ها احمدرضا(1395). بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران، ادبیات تعلیمی، سال هشتم، شماره 29، بهار. صص90-61
 Bailey, K. D. (1994). Methods of Social Research. New York: The Free Press
Kant Immanuel (1978). Critique of Judgment, ).  in the Philosopy of Laughter and Humor, ed. Johan Morreall, Albany: State university of New York press
Oxford Dictionary of   media and communication(2011). Oxford university press, london
Schopenhauer Arthur(1978). in the Philosopy of Laughter and Humor, ed. Johan Morreall, Albany: State university of New York press
Spenser Herbert(1911). on the Philosophy of Laughter. In Essays on Education, Etc. London: J.M. Dent